एक गौरवशाली यात्रा, जुन अझै बाँकी छ…

कुनै समय थियो, जब नेपालका लेखापरीक्षकहरूको काम सरकारी खाताको मिलानमा मात्र सीमित थियो। तर अब, सन् १९७९ यता नेपालले लेखापरीक्षणको विश्व जगतमा आफ्नै पहिचान बनाएको छ। INTOSAI र ASOSAI जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूमा नेपालको सक्रियता आज गौरवको विषय बनेको छ।

नेपालको लेखापरीक्षण यात्रा: अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा नेपालको कदम

INTOSAI — Global Voice of Audit

सन् १९५३ मा स्थापना भएको INTOSAI (International Organization of Supreme Audit Institutions) लेखापरीक्षण क्षेत्रको अन्तर्राष्ट्रिय संस्था हो। यसको केन्द्र अष्ट्रियाको भियना मा रहेको छ।
नेपाल सन् १९६५ मा पर्यवेक्षकको रूपमा सहभागी भएर, सन् १९६८ मा पूर्ण सदस्य राष्ट्र बन्यो। आज यो संगठनमा १९५ देशका सर्वोच्च लेखा परीक्षण संस्था आवद्ध छन्।
INTOSAI नीति निर्माण, लेखापरीक्षण मापदण्ड विकास र दक्षता प्रवर्द्धनमा सहायक अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालय जस्तै बनेको छ।

ASOSAI — एशियाली लेखापरीक्षणको साझा सपना

INTOSAI अन्तर्गत एशियाली राष्ट्रहरूको संगठन ASOSAI सन् १९७९ मा स्थापना भएको हो।
हाल यसमा ४८ देश सदस्य छन्। नेपाल सन् १९८४ देखि सक्रिय सदस्य रहँदै आएको छ।
ASOSAI को माध्यमबाट नेपालले Risk-Based Audit र Environmental Audit जस्ता आधुनिक विधिहरू अपनाउँदै गएको छ।

नेपालको लेखापरीक्षण यात्रा:सफलताको मुख्य बिन्दुहरू

1. नयाँ सोच, नयाँ अभ्यास
   परम्परागत लेखापरीक्षणबाट हटेर नेपालले कार्यसम्पादन लेखापरीक्षण (Performance Audit) लाई प्राथमिकता दिन थालेको छ।
2. प्रविधिमा फड्को
   लेखापरीक्षकहरूले ASOSAI E-learning Platforms बाट डिजिटल लेखापरीक्षण र डेटा विश्लेषणको दक्षता हासिल गरेका छन्।
3. अन्तर्राष्ट्रिय नेतृत्वमा नेपाल
   सन् २०२४ मा नेपालले ASOSAI को एक महत्वपूर्ण वर्किङ ग्रुपमा प्रतिनिधित्व गर्‍यो, जुन नेपालका लागि ठुलो सफलता हो।

बाँकी रहेका चुनौतीहरू

• डिजिटल संक्रमणमा ढिलाइ
  Big Data Analytics, AI-assisted Audits, Blockchain Auditing जस्ता प्रविधिहरूमा नेपालको सहभागिता अझै प्रारम्भिक चरणमै छ।
• स्रोत र पूर्वाधारको आवश्यकता
  दिगो सुधारका लागि पर्याप्त बजेट, दीर्घकालीन योजना र नीति स्तरमा प्राथमिकता अपरिहार्य छन्।

महालेखापरीक्षकको रिपोर्ट: बेरुजुको दर उच्च, राज्यकोषको उपयोगमा अनुशासन आवश्यक

भविष्यको सम्भावना

यदि नेपालले नयाँ प्रविधि, तालिम र पेशागत आचरणमा निरन्तर लगानी गर्‍यो भने, १० वर्षभित्र नेपाल एशियाका उत्कृष्ट लेखापरीक्षण संस्थाहरूमा गनिन सक्छ।
यसबाहेक, AI-based प्रणाली, Blockchain लेखापरीक्षण, र Citizen Participatory Audits नेपालका लागि महत्वपूर्ण बिन्दु बन्न सक्छन्।

अन्त्य होइन, सुरुआत मात्रै…

नेपालको लेखापरीक्षण संस्था अब केवल राष्ट्रभित्र सीमित छैन।
यसले पारदर्शिता, जवाफदेहिता र सुशासनमा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै उदाहरण प्रस्तुत गर्दै आएको छ।
अझै धेरै उपलब्धिहरू हासिल गर्न बाँकी छन्—र यो यात्रा यहीँ रोकिने छैन।