शारीरिक रूपमा स्वस्थ देखिए पनि धेरै नेपाली मानसिक रूपमा अस्वस्थ छन् — नेपालमा मानसिक स्वास्थ्य प्रति समाजको दृष्टिकोण र सरकारी सेवाको कमीले संकट गहिरो बनाएको छ।

काठमाडौं, वैशाख २५ । हाम्रो समाजमा मानिसहरू शारीरिक रूपमा स्वस्थ देखिए पनि मानसिक रूपमा भने धेरैजसो अस्वस्थ छन्। नेपालमा मानसिक स्वास्थ्य गम्भीर समस्याको रूपमा देखा परिरहेको छ, तर अझै पनि यो विषय समाजमा गौण मानिन्छ। मानसिक रोगको असर देखिने बित्तिकै धेरैले लुकाउने प्रयास गर्छन्। मानिसहरू शारीरिक रूपमा स्वस्थ देखिए पनि मानसिक रूपमा अस्वस्थ हुन सक्ने तथ्यलाई उपेक्षा गरिन्छ, जसले समयमै उपचार र सहयोग पाउन कठिन बनाउँछ। शारीरिक रोग जत्तिकै गम्भीर भए पनि मानसिक समस्या अझै पनि लाज, कमजोरी वा पागलपनसँग जोडेर हेर्ने सोच हावी छ।

विभिन्न अध्ययन अनुसार, नेपालको साधारण जनसंख्याको २५–३५ प्रतिशत मानिस कुनै न कुनै मानसिक समस्याबाट प्रभावित छन्। डिप्रेसन, एन्जाइटी, सिजोफ्रेनिया, बाइपोलार, माइग्रेन, र लागुऔषध दुर्व्यसनजस्ता समस्याहरू आम छन्। तर यी लक्षणहरूबारे बुझ्ने र सहनशील ढंगले व्यवहार गर्ने संस्कार अझै बसिसकेको छैन।

विश्व स्वास्थ्य संगठन भन्छ, स्वास्थ्य भन्नाले शारीरिक मात्र होइन, मानसिक र सामाजिक पक्ष पनि समेटिनुपर्छ। तर व्यवहारमा मानसिक पक्षको प्राथमिकता निकै न्यून छ। नेपालमा केवल २२५ जना मानसिक रोग विशेषज्ञ छन् — जबकी तीन करोडभन्दा बढी जनसंख्या छ। WHO का अनुसार १० हजार जनसंख्यामा एक विशेषज्ञ आवश्यक हुन्छ, तर नेपालमा त्यो अनुपात १० लाखमा एक जना हो।

त्यसबाहेक, कुल स्वास्थ्य बजेटको ०.२ प्रतिशत मात्र मानसिक स्वास्थ्यमा खर्च गरिन्छ, जुन विश्वस्तरको न्यूनतम स्तरभन्दा पनि तल छ। यसले स्पष्ट देखाउँछ कि मानसिक स्वास्थ्य सरकारको प्राथमिकतामा परेको छैन।

युवाहरूमा मानसिक समस्याको दर भयावह रूपमा बढेको छ। सामाजिक दबाब, बेरोजगारी, शैक्षिक असफलता, पारिवारिक समस्या जस्ता कारणहरू डिप्रेसन र एन्जाइटीको मुख्य कारक बनेका छन्। प्राकृतिक प्रकोप वा हिंसात्मक घटनाले ट्राउमा थप बढाएको छ।

तर समाधान छ। अधिकांश मानसिक समस्या औषधि, मनोपरामर्श, मनोसामाजिक सहयोग, र नियमित थेरापीबाट निको हुन्छन्। सबै रोगहरू जीवनभर औषधिमा बस्नुपर्ने होइन। तर समाजले यसप्रति दृष्टिकोण परिवर्तन नगरेसम्म समस्या लुकाइरहने र बिग्रिरहने क्रम चलिरहन्छ।

निष्कर्ष :

मानसिक स्वास्थ्यको विषयमा खुलेर कुरा गर्नुपर्छ। उपचारलाई सामान्य प्रक्रिया बनाउनु पर्छ, जस्तै कि ज्वरो आएमा डाक्टर भेट्न जानु। सरकार र समाज दुवैले मानसिक स्वास्थ्यलाई प्राथमिकता दिन नसके — हाम्रो सम्पूर्ण स्वास्थ्यको आधार कमजोर बन्नेछ।

यदि तपाईं, तपाईंका परिवार वा साथीहरू मानसिक समस्या भोग्दै हुनुहुन्छ भने, ढिला नगरी परामर्श लिनुहोस्। मानसिक स्वास्थ्य पनि स्वास्थ्य हो — बोल्नुहोस्, लाज नमान्नुहोस्।