सेवा प्रवाह सुधार को बहसमा नागरिकको भूमिकाको पुनः मूल्यांकन आवश्यक

काठमाडौं, वैशाख २८ । नेपालमा जनसेवाको सुधार को चर्चा पुरानो हो। यद्यपि व्यवहारमा, अझै पनि सेवाग्राहीहरूको चित्त बुझ्ने खालको सेवा प्रवाह सुधार सुनिश्चित हुन सकेको छैन। ढिलासुस्ती, अव्यवस्था र गैरजिम्मेवार कार्यशैलीबारे गुनासो बढ्दो छ। प्रायः दोष कर्मचारीलाई दिइन्छ, तर सेवा प्रवाह सुधारमा नागरिक पनि उत्तरदायी छैनन् त?

सेवा प्रवाह सुधार: भ्रष्टाचार र नातावादको संरचनात्मक प्रभाव

विश्वासको खडेरी, प्रक्रिया भन्दा पहुँच बलियो

नेपालका धेरै सरकारी निकायहरूमा अझै पनि भ्रष्टाचार र नातावादी व्यवहारले गहिरो प्रभाव जमाएको छ। विशेषतः चिनाजानी, सिफारिस र शॉर्टकट खोज्ने प्रवृत्तिले सेवा प्रणालीमा गम्भीर अविश्वास बढाएको छ।

त्यसैगरी, यसको असर कर्मचारी वर्गमा पनि स्पष्ट देखिन्छ। धेरै सक्षम र इमानदार कर्मचारीहरू नीति तथा नेतृत्व तहको पहुँच बाहिर रहँदा छायामा पारिएका छन्। नियुक्ति, सरुवा र पदोन्नतिमा निष्पक्षता हराउँदै जानु स्वयं सुधार प्रयासमाथिको घात हो।

सेवाग्राहीको भूमिकामा पुनर्विचार आवश्यक

अनुशासन र प्रक्रिया पालना गर्ने संस्कार कमजोर

नागरिक तहमा पनि केही कमजोरीहरू स्पष्ट देखिन्छन्। अधुरा कागजात, पालोको बेवास्ता र जानकारीविहीन अपेक्षाले सेवा प्रवाहमा थप समस्या निम्त्याउँछ।

केही नागरिक त झन गम्भीर रूपमा आफैंले नियम तोडेर सेवासुलभ बनाउन ‘घूस’ दिन तयार छन्। यस्तो प्रवृत्तिले कर्मचारीलाई दोष दिनु दोगलापन मात्र होइन, संस्थागत सुधारका प्रयासलाई पनि कमजोर बनाउँछ।

सेवा प्रवाह सुधार: उत्तरदायित्व सन्तुलनबिनाको सुधार अपूरो हुन्छ

जनसेवा सुधारका लागि सूचना प्रविधिको उपयोग, स्वतन्त्र अनुगमन प्रणाली, पारदर्शी कार्यप्रणाली र जिम्मेवार कर्मचारी व्यवस्थापन अनिवार्य छ। तर, नागरिक तहमा पनि कानुनी चेतना, नैतिक आचरण र अनुशासनबद्ध व्यवहारले मात्र सुधार दीगो हुन्छ।

शिक्षा प्रणालीमै नैतिकता समावेश गर्ने, नागरिक सचेतना अभिवृद्धि गर्ने, सार्वजनिक सेवामा सेवा संस्कृतिको विकास गर्ने उपायहरू स्थायीत्वमा जानुपर्छ।

गुनासो त छ, तर काम पनि छ

निष्कर्ष:

सुधारको सुरुवात “उनीहरू” होइन “हामी” बाट हुनुपर्छ

सार्वजनिक सेवा प्रणाली सुधारको बहस अब कर्मचारीको कमजोरीमा मात्र सीमित रहनुहुँदैन। यसको सट्टा, यो बहस नागरिक आचरण, पहुँचवाद, राजनीतिक हस्तक्षेप र प्रणालीगत भ्रष्टाचार विरुद्धको साझा पहल बन्नुपर्छ। यसैले, सुधारको यात्रा “उनीहरू गलत छन्” भन्ने सोचबाट होइन, “हामी सबै जिम्मेवार छौं” भन्ने आत्मावलोकनबाट सुरु हुनुपर्छ।