नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण: आत्मनिर्भरताको वास्तविकता कति गहिरो छ?
नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋणको दुश्चक्रले हाम्रो स्वाभिमान, नीतिगत स्वतन्त्रता र आत्मनिर्भरता सबैलाई क्षति पुर्याउँदैछ
काठमाडौं, जेठ ९ — नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋणबीचको सम्बन्ध पछिल्ला दशकहरूमा गहिरिँदै गएको छ। ‘आत्मनिर्भरता’ भन्ने शब्द सरकारी भाषण र कागजमा घन्किन्छ, तर व्यवहारमा नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को जालमा अल्झिइरहेको छ। हाम्रो बजेट, पूर्वाधार विकास, र आर्थिक निर्णयहरूको मेरुदण्ड विदेशी सहयोग बनेको छ। आत्मनिर्भरता घोषणाको स्वर जति ठूलो हुन्छ, त्यो स्वर ओझेलमा पारिएको परनिर्भरताको आवाज हो।
बजेटमा आत्मनिर्भरता, कार्यान्वयनमा दाताको पैसा
हरेक वर्ष सरकार बजेट भाषणमा ठूल्ठूला सपना देखाउँछ — सडक, अस्पताल, शिक्षा, डिजिटल नेपाल। तर ती सबै योजनाको कार्यान्वयनमा पर निर्भरता स्पष्ट हुन्छ। नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को संरचना यस्तो छ कि पूँजीगत खर्चको एक ठूलो हिस्सा ऋण वा अनुदानबाट मात्रै सम्भव हुन्छ।
विदेशी ऋणले न केवल वित्तीय पक्ष पूर्ति गर्छ, त्यो सँगै योजना र प्राथमिकता पनि निर्धारण गर्छ। कतिपय अवस्थामा त दाताले दिएको सल्लाहले नेपालको रणनीतिक प्राथमिकतालाई पनि फेरिदिन्छ।
नीतिगत नियन्त्रण गुमाउँदै गएको राष्ट्र
जब हामी विदेशी ऋणमा धेरै निर्भर हुन्छौं, त्यहाँ नीतिगत स्वतन्त्रता गुम्ने खतरा रहन्छ। IMF, World Bank, ADB जस्ता संस्थाहरूले ऋण सँगै शर्तहरू ल्याउँछन् — कर प्रणाली परिवर्तनदेखि निजीकरण, राज्यको खर्च कटौतीसम्म। नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को यो सम्बन्धले हामीलाई स्वाभाविक निर्णय लिने अधिकारबाट वञ्चित गरिरहेको छ। यही कारणले हामीले हाम्रा नीतिहरू आफैं निर्माण गर्न सक्दैनौं; हामी अरूका सल्लाहका भरमा आफ्ना निर्णयहरू लिन बाध्य छौं।
स्रोतसाधनमाथि नियन्त्रण कि ऋणदाताको प्राथमिकता?
नेपालको समृद्धि भन्नासाथ प्राकृतिक स्रोतको उपयोगको कुरा आउँछ। तर जब तिनै स्रोतहरूमा आधारित आयोजना विदेशी ऋणमा निर्माण हुन्छ, तिनको स्वतन्त्र निर्णय गुम्न जान्छ। जस्तै, जलविद्युत् आयोजना — हामीले ऋण लिएर निर्माण गर्छौं, तर लाभमा विदेशी संस्थाहरूले पहिला दाबी गर्छन्। नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को यस्तो ढाँचा दीर्घकालीन रूपमा हामीलाई आफ्नै स्रोतमा परकीय नियन्त्रण स्वीकार गर्न बाध्य बनाउँछ।
परनिर्भर भविष्य: के हामी हाम्रो सन्ततिको घाँटीमा ऋणको पासो बाँध्दैछौं?
विदेशी ऋण अहिलेको सरकारको सुविधा मात्र होइन, भोलिका पुस्ताको बोझ हो। जब ऋण लिन्छौं, त्यो तिर्ने जिम्मेवारी भावी पुस्ताले वहन गर्नुपर्छ। यदि हामीले ऋणको उपयुक्त उपयोग नगरी केवल बजेट पूर्ति वा तामझाममा खर्च गरिरह्यौं भने, यो नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को सम्बन्ध नाफा होइन, दीर्घकालीन जोखिम बन्नेछ। हामीले हाम्रो सन्तानलाई अवसर होइन, ऋणको भारी दिएर जान सक्छौं।
सरकारी ऋणको भार बढ्दै, बजेट घाटा धान्न फेरि ऋणमै निर्भरता
निष्कर्ष
‘आत्मनिर्भरता’ केवल भाषणमा दोहोर्याइने नारा बन्नु हुँदैन। आज हामी विदेशी ऋणले राष्ट्रिय झण्डा फहराइरहेका छौं, भोलि कतै देशको नियन्त्रण पनि अर्कै हातमा सर्न नपरोस्। हामीले अविलम्ब समीक्षा गर्नुपर्छ — नेपाली अर्थतन्त्र र विदेशी ऋण को यो अनुपात स्वस्थ छ कि छैन? यदि छैन भने, हामीलाई आन्तरिक स्रोतसाधनको परिचालन, राजस्व सुधार, र प्राथमिकता पुनःनिर्धारणतर्फ गम्भीर ढंगले लाग्नुपर्ने आवश्यकता छ।
तपाईंको प्रतिक्रिया