काठमाडौं, असार ९ — विश्वका जेल प्रणालीहरू हाल विविध संकट र चुनौतीहरूको सामना गर्दै छन्। पछिल्लो तथ्यांक अनुसार, संयुक्त राज्य अमेरिका मा विश्वकै उच्च कैदी संख्या रहेका छन् — करिब १.८ मिलियन (१८ लाख) जना। यो संख्या विश्वका अन्य कुनै पनि मुलुकको तुलनामा धेरै हो।

चीन, ब्राजिल, भारत र रूस पनि कैदी संख्याको हिसाबले शीर्ष पाँचमा पर्छन्। नेपालमा भने करिब २७,५५० कैदी छन्, जुन विश्व मापदण्डमा निकै सानो भए पनि संरचनागत सुधार र व्यवस्थापनको चुनौती भने उस्तै छ।

शीर्ष ५ देश — कैदी संख्या र वार्षिक खर्च

नेपालको अवस्था

1. कुल कैदी: २७,५५०
2. प्रति १ लाख जनसंख्यामा: ९० कैदी
3. प्रति कैदी वार्षिक खर्च: करिब रु २,२०,०००
4. कुल वार्षिक खर्च: करिब ६ अर्ब रुपैयाँ

जेल प्रणालीका मुख्य चुनौतीहरू

उच्च कैदी संख्याले निम्न समस्याहरू निम्त्याउँछ:

✔ भीडभाडयुक्त जेलहरू: कैदी क्षमताभन्दा बढी हुँदा आधारभूत सेवा दिन कठिन।

✔ स्वास्थ्य सेवा र पूर्वाधारको अभाव: उपचार र सरसफाइमा समस्या।

✔ मानव अधिकार उल्लंघनको जोखिम: भीडभाडले कैदीको अधिकारमा प्रतिकूल असर।

✔ पुनः अपराध गर्ने सम्भावना (Recidivism): सुधारात्मक कामको कमीले अपराध पुनः हुने खतरा।

सुधारका उपायहरू

✔ साना अपराधमा वैकल्पिक सजाय: सामुदायिक सेवा, इलेक्ट्रोनिक ट्यागिङ।

✔ खुला जेल प्रणाली विस्तार: काम, शिक्षा र जिम्मेवारी दिन सकिने।

✔ पेशागत तालिम र शिक्षा: पुनर्स्थापनामा सहयोगी।

✔ मानसिक स्वास्थ्य सहयोग: परामर्श र उपचार।

✔ द्रुत र निष्पक्ष न्याय प्रक्रिया: अनावश्यक हिरासत रोक्न।

आणविक युद्धको बटन एआई (AI) को हातमा ? निर्णय क्षणमै सर्वनाश !

निष्कर्ष

अमेरिका जस्ता मुलुकहरू जेल सुधारतर्फ अग्रसर छन्, किनकि सजाय मात्रले समाजमा दीर्घकालीन शान्ति आउँदैन। नेपालले पनि सीमित स्रोतसाधनमा जेल प्रणालीलाई सुधार गर्दै मानव अधिकारमैत्री र पुनर्स्थापनामा केन्द्रित उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।

विचार गरौं: सजायले होइन, सुधारले मात्र सुरक्षित समाज निर्माण हुन्छ।