जंगलमै कुहिँदै छन् काठ तर बर्सेनि अर्बौँ रुपैयाँको काठ आयातः यो विडम्बना कहिलेसम्म?
काठमाडौँ, असार ३१, – नेपाल, हरियाली जंगलले ढाकिएको, काठको अथाह सम्भावना बोकेको देश। तर, विडम्बना! ‘हरियो वन, नेपालको धन’ भन्ने नारा आजकाल केवल नारामै सीमित भएको छ। हाम्रो वन सम्पदालाई हामीले उपयोग गर्न सकिरहेका छैनौँ। जंगलमा परिपक्व भएर जंगलमै कुहिँदै छन् काठ, बजारमा ल्याउन नसक्दा बर्सेनि अर्बौँ रुपैयाँ विदेशी काठ आयातमा खर्च भइरहेको छ। यो विरोधाभासले नेपाली अर्थतन्त्रमा गम्भीर प्रश्न उठाउँछ। हाम्रो मेहनतको कमाइ कसरी विदेशमा खेर गइरहेको छ भन्ने यथार्थ यसले उजागर गर्छ।
नीतिगत कमजोरी र व्यवस्थापकीय अवरोध: जंगलमै कुहिँदै सम्पत्ति
नेपालको वन क्षेत्रको यो दुर्दशा प्राकृतिक कारणले होइन, नीतिगत कमजोरी र व्यवस्थापकीय अवरोधको परिणाम हो।
- झन्झटिलो नीति: ‘वैज्ञानिक वन व्यवस्थापन कार्यविधि’ खारेज भएपछि काठ उत्पादनका लागि स्पष्ट र व्यवहारिक नीति बनेको छैन। वन नीतिहरू संरक्षणमुखी छन्, उत्पादनमुखी होइनन्। परिपक्व वा सुकेका रुख काटेर बजारमा ल्याउन जटिल र लामो प्रक्रिया पार गर्नुपर्छ। एउटा रुख काट्न र बिक्री गर्न १५ भन्दा बढी चरणहरू पूरा गर्नुपर्ने अवस्था छ।
- खेर गइरहेको सम्पत्ति: नेपालका जंगलले वार्षिक १०-१२ करोड घनफिट काठ उत्पादन गर्न सक्छन्। तर, नीतिगत अड्चन र व्यवस्थापन अभावले जम्मा २-३ करोड घनफिट काठमात्र उत्पादन हुन्छ। बजारमा भने ५-७ करोड घनफिट काठको माग छ। यो अन्तरले करोडौँ मूल्यको काठ जंगलमै कुहिन्छ। हाम्रो ‘धन’ खेर जाँदा हामी विदेशी काठ किनिरहेका छौँ—यो ठूलो विडम्बना हो।
- फर्निचर उद्योगको संकट: स्वदेशमै काठ उपलब्ध भए पनि झन्झटिलो प्रक्रियाका कारण फर्निचर उद्योगहरू विदेशी काठमा निर्भर छन्। यसले स्वदेशी उद्योगको प्रतिस्पर्धी क्षमता घटाएको छ, र गुणस्तरहीन विदेशी फर्निचरले बजार कब्जा गरेको छ।
अर्बौँको काठ आयात: नेपाली कमाइ विदेशमा
वन सम्पदाले धनी भएर पनि नेपालले बर्सेनि अर्बौँ रुपैयाँको काठ र काठजन्य सामग्री आयात गर्छ।
- आयातको तथ्याङ्क: भन्सार विभागका अनुसार, आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा ५ अर्ब १२ करोड रुपैयाँको काठ र काठजन्य सामग्री आयात भयो। २०८१ चैतसम्म (९ महिनामा) मात्रै ५ अर्बको आयात भएको छ।
- निर्यात र आयातको खाडल: विगत ९ वर्ष (२०७०/७१ देखि २०७८/७९) मा नेपालले ६५ अर्ब ८४ करोडको काठ र फर्निचर आयात गर्यो, तर जम्मा १ अर्ब ९४ करोडको निर्यात गर्यो। आयात निर्यातभन्दा ३३ गुणा बढी छ, जुन व्यापार घाटाको प्रमुख कारण हो।
- कसको फाइदा?: हामी भारत, चीन, इन्डोनेसिया, मलेसिया, म्यानमारलगायत ५० भन्दा बढी देशबाट काठ किन्छौँ। अर्थात्, नेपालीको मेहनतको कमाइ विदेशी अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन खर्च भइरहेको छ।
नेपालको वन सम्पदालाई वास्तविक ‘धन’ बनाउन तत्काल कदम चाल्नुपर्छ।
- उत्पादनमुखी नीति: वनलाई संरक्षणमात्र नभई अर्थतन्त्रको आधार बनाउन उत्पादनमुखी नीति लागू गर्नुपर्छ। काठ कटान, ओसारपसार र बिक्री प्रक्रिया सरल र पारदर्शी बनाउनुपर्छ।
- क्षमता वृद्धि: वन व्यवस्थापनलाई वैज्ञानिक बनाई उत्पादन क्षमता बढाउनुपर्छ। वन उपभोक्ता समितिहरूलाई थप अधिकार र तालिम दिनुपर्छ।
- स्वदेशी उद्योगको संरक्षण: काठजन्य उद्योगलाई कच्चा पदार्थ सहज उपलब्ध गराई प्रोत्साहन प्याकेज ल्याउनुपर्छ। यसले रोजगारी सिर्जना हुन्छ।
- भ्रष्टाचार नियन्त्रण: काठ व्यापारमा बिचौलिया र भ्रष्टाचार रोक्न कडा कदम चाल्नुपर्छ।
सार्वजनिक सम्पत्ति संरक्षण : सामूहिक जिम्मेवारी र दिगो विकासको आधार
यदि यी कदम चालिएन भने, नेपालको अमूल्य वन सम्पदा जंगलमै कुहिनेछ, र अर्बौँ रुपैयाँ विदेश बगिरहनेछ। यो अवस्थाले हाम्रो अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाउँछ। के हामी सधैँ परनिर्भर बनिरहने? यो प्रश्नको जवाफ खोज्ने बेला आएको छ।
तपाईंको प्रतिक्रिया