काठमाडौँ, श्रावण २४-नेपालमा रक्षा बन्धन (राखी) पर्वको शुरूवात परम्परागत रूपमा तराई क्षेत्रका हिन्दू समुदायहरूमा भएको हो, जहाँ बहिनीहरूले दाजुभाइको हातमा राखी बाँधेर उनको दीर्घायु, सुरक्षा र शुभकामना गर्ने चलन थियो। यो पर्व भाइ–बहिनीबीचको प्रेम, संरक्षण र सामाजिक एकताको प्रतीक मानिन्छ।

पौराणिक कथा र यसको अर्थ

धार्मिक पौराणिक कथामा, रक्षा बन्धनको उत्पत्ति देवता इन्द्र र गुरु बृहस्पतिको प्रसंगसँग जोडिन्छ। असुरहरूको आक्रमणबाट इन्द्रलाई बचाउन गुरु बृहस्पतिले राखी बाँधेर रक्षा गर्ने आदेश दिनुभयो र इन्द्रकी पत्नी श्चीले मन्त्रित राखी बाँधिन्, जसले देवताहरूलाई युद्धमा विजय दिलाएको जनाइन्छ। यस अनुष्ठानले रक्षा र समर्पणको अर्थ स्थापित गरेको छ।

 नेपालमा यो पर्व जनै पूर्णिमा अर्थात श्रावण शुक्ल पूर्णिमाको दिन मनाइन्छ, जुन हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको महत्वपूर्ण धार्मिक तथा सामाजिक पर्व हो। यस अवसरमा पुरुषहरूले आफ्नो पवित्र जनै फेरि लगाउने धार्मिक अनुष्ठान गर्छन् र बहिनीहरूले दाजुभाइको मणिपट्टिमा राखी बाँधेर रक्षा र प्रेमको प्रतिज्ञा गर्छन्। 

 लोकप्रियता र प्रभाव

पछिल्ला दुई दशकमा राखी पर्वको लोकप्रियता तीव्र रूपमा बढेको छ। पहिला यो मुख्यतः तराई क्षेत्रमा सीमित रहेको थिए, अहिले पहाडी र हिमाली क्षेत्रहरूमा समेत राष्ट्रिय स्तरमा फैलिएको छ। आधुनिक सञ्चार, संगीत र चलचित्र माध्यमहरूले पनि यो पर्वलाई नयाँ पुस्तामा लोकप्रिय बनाएको छ।

यस बीचमा व्यक्तिगत अनुभवहरूले पनि रक्षा बन्धनको सामाजिक महत्त्वलाई उजागर गर्छन्। २१ वर्षका एक युवती भन्छिन, “म सानैदेखि राखी मनाउँदै आएको छु। जसरी मलाई सम्झना छ, हरेक वर्ष आफ्ना दाजुभाइसँग राखी बाँध्ने गरिन्छ, यो हाम्रो जीवनभरको सम्बन्धलाई अझ बलियो बनाउने पर्व हो।” अर्कोतर्फ, ५५ वर्षका एक व्यक्तिले भने, “मेरो बाल्यकालमा रक्षा बन्धन नेपालमा यति लोकप्रिय थिएन, खासगरी एक दशकअघि यो मुख्यतः तराई क्षेत्रमा सीमित थियो र अहिले जस्तो व्यापक लोकप्रियता थिएन।” यी अनुभवहरूले पर्वको सामाजिक विस्तार र सांस्कृतिक महत्वलाई थप स्पष्ट पार्छ। 

 तराईबाट सुरु भएर देशका विभिन्न क्षेत्रहरूमा फैलिएको यो पर्वले धार्मिक तथा सांस्कृतिक मौलिकता कायम राख्दै आयो। आधुनिक युगका प्रभावहरू बढ्दै गए पनि यसको महत्व र परम्परा अझै पनि संरक्षण भइरहेका छन्। रक्षा बन्धनले परिवारमा प्रेम, सद्भाव र सुरक्षा भावको सन्देश प्रवाह गर्ने अमूल्य परम्पराका रूपमा नयाँ पुस्तासम्म जिवित रहने विश्वास गरिन्छ।