काठमाडौं, साउन ३१ – वि.सं २०४७ देखि २०८१ चैत सम्म नेपालमा औसतमा हरेक दिन करिब २.२ किलोमिटर नयाँ सडक थपिएको छ। यो अवधिमा देशको कुल सडक सञ्जालमा २७,८०४ किलोमिटरको वृद्धि भएको छ। सडक विभागको पछिल्लो तथ्याङ्कले यो मात्राभन्दा बढी, यसको उज्याला र अँध्यारा दुवै पाटा देखाउँछ, जहाँ पहुँच र प्रगतिका साथसाथै वातावरणीय जोखिम र सडक सुरक्षाका चुनौतीहरू पनि बढेका छन्।

तथ्याङ्कमा सडकको फड्को: २०४७(१९९०) देखि २०८१(२०२५) सम्म

कालोपत्रे सडकमा मात्रै १६ हजार किलोमिटरभन्दा बढीको वृद्धि भएको छ, जसले देशको यातायात संरचनामा ऐतिहासिक परिवर्तन ल्याएको छ।

उज्यालो पाटो: जोडिएको देश

सडक विस्तारले पहाडी र हिमाली गाउँहरूलाई राष्ट्रिय बजारसँग जोडेको छ।

– कृषि : स्थानीय उत्पादन बजारसम्म सजिलै पुग्ने भएको छ।

– पर्यटन : दुर्गम क्षेत्रका पर्यटक सम्भावनामा वृद्धि।

– व्यापार : सामानको ढुवानी र आपूर्ति श्रृंखला सहज।

– जीवनस्तर : स्वास्थ्य, शिक्षा र आधारभूत सेवामा पहुँच वृद्धि।

यसले ग्रामीण अर्थतन्त्रमा जागरण ल्याएको छ र रोजगारीका नयाँ अवसरहरू सिर्जना भएको छ।

अँध्यारो पाटो: गुणस्तर र सुरक्षा संकट

तर यो विस्तारसँगै गम्भीर समस्या पनि देखिएका छन्।

– गुणस्तर – प्राविधिक अध्ययनको कमी, कमजोर निर्माण र अव्यवस्थित मर्मतसम्भार।

– वातावरणीय असर – जथाभावी सडक खन्ने क्रममा भू–क्षय, पहिरो, प्राकृतिक जलप्रवाहमा अवरोध।

– सडक सुरक्षा – औसतमा दैनिक ७ जनाको मृत्यु, वार्षिक करिब २,५५० को ज्यान जाने अवस्था। साँघुरा सडक, तीव्र गति र सुरक्षा पूर्वाधारको कमी प्रमुख कारण।

– सहरीकरणको दबाब – सडक वरपर अनियोजित बसोबास र संरचना, जसले प्राकृतिक सौन्दर्य र वातावरणीय सन्तुलनमा खलल पुर्याइरहेको छ।

दिगो विकासका लागि के गर्ने?

सडक विस्तारको लाभलाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न निम्न कदम अपरिहार्य छन्:

1. गुणस्तरीय निर्माण – प्राविधिक मापदण्ड कडाइका साथ लागू गर्नु
2. नियमित मर्मतसम्भार – वर्षायामअघि रपछि पूर्व–सजग मर्मत
3. सुरक्षा पूर्वाधार – सडक चिन्ह, रेलिङ, स्पीड क्यामेरा र आपतकालीन सेवा सुधार
4. वातावरणीय संरक्षण – सडक निर्माणअघि वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कन (EIA) अनिवार्य
5. सहरी योजना – सडक वरपरको भूमि प्रयोगलाई नियमन

नेपालको सडक विस्तारले देशलाई आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपमा नजिक ल्याएको छ। तर यो दौड दिगो हुन, गुणस्तर र सुरक्षा जस्तै आधारभूत पक्षमा तत्काल सुधार आवश्यक छ। नत्र, विकासको बाटो नै जोखिमको मार्गमा बदलिन सक्छ।