काठमाडौं साउन ३१, विद्यालयको प्रवेशद्वारबाट पस्दा कक्षाकोठाको शान्त र सिकाइमय वातावरणको अपेक्षा गरिन्छ, तर आजकाल त्यहाँ भव्य समारोहको माहोल भेटिन्छ। रंगीचंगी ब्यानर, चम्किला पोस्टर र प्रोजेक्टरको उज्यालोले विद्यालय परिसर झकिझकाउ देखिन्छ। शिक्षकहरू पाठ्यपुस्तक खोलेर पढाउनुभन्दा उद्घाटन भाषण, अभिमुखीकरण सत्र र ‘शिक्षण विधि’ कार्यशालामा व्यस्त हुन्छन्। विद्यार्थीलाई नयाँ पाठ सिकाउने फुर्सद कसैसँग छैन, तर भाषण र प्रस्तुतिका लागि भने समय प्रशस्त छ। यस्तो परिपाटी भएको शिक्षण प्रणाली ले कक्षा पर्खिरहेका विद्यार्थीहरूमा दोधारे प्रभाव पार्छ—मुखमा मुस्कान भए पनि मनमा प्रश्न उब्जिन्छ, “हामी यहाँ सिक्न आएका हौँ कि प्रदर्शन हेर्न?”

सिकाइभन्दा प्रस्तुतिमा जोड

दोस्रो घण्टा सुरु हुनुअघि नै शिक्षकहरू विद्यालयको स्तरोन्नतिका लागि ‘उत्कृष्ट रणनीति’ प्रस्तुत गर्न व्यस्त हुन्छन्। प्रोजेक्टरमा रंगीन ग्राफ र तथ्यांक चम्किन्छन्, तर विद्यार्थीले पढ्न चाहेका पाठ्यपुस्तकका पानाहरू खुल्दैनन्। विद्यार्थीहरू गुनासो गर्छन्, “हामीलाई त पावरप्वाइन्टका विज्ञ बनाउन खोजिएको जस्तो लाग्छ।” सामान्य व्याकरण, गणित वा विज्ञानको अभ्यास गराउनुभन्दा शिक्षकहरू प्राविधिक प्रस्तुतिमा रमाउँछन्। यसले शिक्षण प्रणालीमा गहिरो असर पार्छ, र वास्तविक पठनपाठन ओझेलमा पर्छ।

परीक्षा नजिकिँदा झन् जटिलता

परीक्षा नजिकिँदा यो परिदृश्य झन् जटिल बन्छ। अभिभावक सभा, मिडिया कभरेज र ‘हामी तयार छौँ’ भन्ने ठूलाठूला ब्यानरले विद्यालयको ध्यान खिच्छ। तर, कक्षाकोठामा विद्यार्थीले प्रश्न सोध्न खोज्दा शिक्षकहरू “यो बेला कार्यक्रम चलिरहेको छ” भन्दै टार्छन्। यस्तो व्यवहारले विद्यार्थीको आत्मविश्वासमा ठेस पुग्छ। उनीहरू सोच्न बाध्य हुन्छन्, “हामी यहाँ पढ्न आएका हौँ कि प्रदर्शन हेर्न?” यो अवस्थाले विद्यार्थीको शैक्षिक उत्साहमा कमी ल्याउँछ र शिक्षण प्रणालीप्रति नकारात्मक धारणा बन्छ।

ज्ञानको मन्दिरबाट प्रदर्शन केन्द्रतर्फ

पहिले विद्यालयलाई ज्ञानको मन्दिर मानिन्थ्यो, जहाँ शिक्षक र विद्यार्थीबीच सिकाइको गहिरो सम्बन्ध हुन्थ्यो। तर, अहिले यो ‘प्रदर्शन केन्द्र’ मा परिणत भएको छ। भाषण र प्रस्तुतिलाई पाठ्यक्रमभन्दा माथि राखिन्छ। अब समय आएको छ, कक्षाकोठामा ‘शब्दका आतिशबाजी’ होइन, ‘ज्ञानका बीउ’ रोप्ने। शिक्षकहरूलाई बोल्नेभन्दा सिकाउने काममा बढी समय दिनुपर्छ। शिक्षण प्रणाली लाई सुधार गर्न, “पढाउन फुर्सद छैन, बोल्नचाहिँ धेरै!” भन्ने अवस्थालाई तोड्न आवश्यक छ।

सिकाइ पिरामिड: पढाउने होइन, सिकाउने शिक्षाको युग सुरु!

नयाँ शैक्षिक अभियानको खाँचो

जबसम्म पाठ्यक्रम र सिकाइले प्राथमिकता पाउँदैन, तबसम्म विद्यार्थीको मस्तिष्क खाली स्लाइडमा अलमलिरहनेछ। शिक्षण प्रणाली मा सुधार ल्याउन नयाँ शैक्षिक अभियानको खाँचो छ, जहाँ भाषणभन्दा पाठ्यक्रमले प्राथमिकता पाओस्। विद्यार्थीले साँचो अर्थमा शिक्षा प्राप्त गर्न सकून्, र विद्यालय पुनः ज्ञानको मन्दिर बन्न सकोस्।