काठमाडौं, साउन १ – श्रावण महिना भगवान शिवको आराधनासँगै आत्मसंयम र शरीर शुद्धीकरणको अनुपम अवसर पनि हो। यो महिनामा व्रत बस्ने, पूजापाठ गर्ने, तथा शाकाहारी भोजन गर्ने परम्परा पुरातन धार्मिक अभ्यासको हिस्सा त हो नै, अब यसको वैज्ञानिक र चिकित्सकीय प्रमाणहरू पनि प्रष्ट देखिन थालेका छन्।

धार्मिक सन्दर्भ: भगवद्गीताको सन्देश

भगवद्गीताको ६.१७ श्लोकमा भनिएको छ :“युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु। युक्तस्वप्नावबोधस्य योगो भवति दुःखहा॥”
अर्थात्: जुन व्यक्ति आहार, विहार, कर्म र निद्रामा सन्तुलित छ, त्यस्तो साधकको योगले सबै दुःखको नाश गर्छ।

त्यस्तै, गीता १८.४४ मा कृषि कर्मलाई वैश्य वर्गको स्वाभाविक धर्म भनिएको छ – जसले कृषिमा श्रम, स्वकर्म र सहयोगलाई मूल्य दिन्छ। यिनै शिक्षाले श्रावण महिनामा सहकार्य, अनुशासन र शरीर शुद्धिको अभ्यासलाई टेवा दिन्छ।

विज्ञान र चिकित्सकीय दृष्टिकोण: शरीरको लागि वरदान

The Nutrition Society को अध्ययन अनुसार शाकाहारी भोजन अपनाउँदा:

1. मधुमेह (Diabetes) को जोखिम ३५% ले घट्छ
2. मूत्ररोग सम्बन्धी समस्या २५% ले कम हुन्छ
3. क्यान्सरको सम्भावना १०% ले कम हुन्छ
4. पेटका रोगहरू २७% ले कम हुन्छन्
5. साथै, किड्नीको पत्थरी, मोटोपन, उच्च रक्तचाप र कोलेस्ट्रोल समेत घट्ने देखिएको छ।

तर नकारात्मक पक्ष पनि छन्:
शाकाहारी भोजनमा Vitamin B-12, D, Iron, र Iodine को कमी हुन सक्छ, जसले हड्डी कमजोर पार्ने सम्भावना बढाउँछ।
त्यसैले, सन्तुलित आहार र आवश्यक पूरक लिनु अनिवार्य हुन्छ।

आयुर्वेद: दोष सन्तुलन र पाचन सुधारको समय

श्रावण महिनालाई आयुर्वेदमा शरीरका वात, पित्त र कफ दोषहरू असन्तुलित हुने समय भनिन्छ।
यस समयमा ताजा, सात्विक, हल्का, पचाउन सजिलो भोजन (साग, गेडागुडी, फलफूल) शरीरका लागि औषधिक रुपमा काम गर्छ।

ध्यान, अनुशासन र आत्मसंयम

यदि तपाईंले श्रावण महिनालाई आत्मसंयमको अभ्यासको रुपमा लिने हो भने —

1. भोक नियन्त्रण गर्न सिकिन्छ,
2. शरीरप्रति सजगता आउँछ,
3. मानसिक रूपले हल्कापन महसुस हुन्छ।

“भोक नै रोक्न नसक्ने मानिसले मोटोपन कहिल्यै नियन्त्रण गर्न सक्दैन।”

श्रावणमै किन?

1. वातावरण शुद्ध र धार्मिकता भरिएको हुन्छ।
2. बजार, घर, मेला – सबैमा शाकाहारी भोजन चलिरहेकै हुन्छ।
3. जसले self-discipline सुरु गर्न सजिलो बनाउँछ।

रमजानको अध्ययनहरूबाट पनि देखिन्छ – उपवास पछिको समय शरीरका biomarkers (जस्तै: ब्लड प्रेसर, ग्लुकोज, कोलेस्ट्रोल) राम्रो हुने देखिन्छ। त्यसरी नै श्रावण महिनालाई शरीर शुद्धीकरणको अवसरको रूपमा लिन सकिन्छ।

एक महिना: एउटा प्रयोग

श्रावण महिना, शाकाहारी भोजन, सात्विक जीवनशैली र आत्मनिरीक्षणको अभ्यास – एक महिनासम्म यस्तो अनुशासन अपनाएर हेर्नुस्, तपाईंको शरीरमा अनौठो ऊर्जा, मानसिक शान्ति र स्वास्थ्यको सजीव अनुभूति हुनेछ।

खसीको मासुले रक्तचाप बढाउँछ? डा. अनिलले खोलिदिए ‘लुकेको नुन’को रहस्य

श्रावण महिनामा शाकाहारी बन्नु केवल परम्परा होइन -यो आध्यात्मिक अनुशासन, वैज्ञानिक लाभ, र स्वास्थ्यप्रद अभ्यास हो। यो समय हो ‘शरीरलाई सेवा दिने’ साधना सुरु गर्ने।