काठमाडौं, असार १६ — आजको डिजिटल युगमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (AI) हाम्रो जीवनको अनिवार्य भागजस्तै बनिसकेको छ। लेख लेख्नदेखि, समस्याको समाधान खोज्नसम्म हामी AI मा निर्भर छौं। तर, यस प्रविधिको प्रयोगसँगै एउटा गम्भीर र कम चर्चित पक्ष बढ्दै गएको छ -‘एआईको वातावरणीय असर’।

एआईको ऊर्जा खपत कसरी हुन्छ?

प्रत्येक प्रम्प्ट, हरेक सोधिएको प्रश्न, विशाल डाटा सेन्टरहरूमा प्रक्रिया हुन्छ। यी डाटा सेन्टरहरू ठूलो कम्प्युटिङ शक्ति प्रयोग गर्छन्, जसले ठूलो मात्रामा बिजुलीको आवश्यकता पर्छ। अध्ययन अनुसार, एउटा AI प्रम्प्टको ऊर्जा खपत सामान्य गुगल सर्चको भन्दा १० गुणा बढी हुन्छ। यो विद्युत मुख्यतया कोइला वा ग्यासबाट उत्पादित भएकाले कार्बन उत्सर्जन पनि बढ्ने गर्छ।

जटिलता बढे, कार्बन पनि बढ्छ

जर्मनीमा गरिएको अध्ययनले देखाएको छ — जब तपाईंले AI लाई जटिल र लामो प्रश्न सोध्नुहुन्छ, त्यसबाट ६ गुणा बढी कार्बन उत्सर्जन हुन्छ। स्मार्ट मोडेलहरूले छोटो उत्तर दिन पनि ५० गुणा बढी ऊर्जा खर्च गर्छन्। मतलब, सटीक उत्तरको मूल्य पृथ्वीले चुकाइरहेको छ।

एआईको वातावरणीय असर का समाधान के छन्?

1. छोटो र स्पष्ट प्रम्प्ट प्रयोग गर्नुहोस्।
2. AI कम्पनीहरूले कार्बन ट्र्याकिङमा पारदर्शिता ल्याउनुपर्छ।
3. नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा आधारित डाटा सेन्टरहरू निर्माण गर्नुपर्छ।

प्रविधिको दिगोपन: विकल्पहरू र उत्तरदायित्वको सन्दर्भमा सोच्ने बेला

आज प्रविधिको गति यस्तो छ जहाँ प्रतिस्पर्धा “द्रुत र स्मार्ट” मा केन्द्रित छ, तर यो दौडमा दिगोपन (sustainability) को विषय पछाडि परिरहेको छ। नेपाल जस्ता उदीयमान डिजिटल अर्थतन्त्रहरूमा पनि एआईको प्रयोग विस्तार हुँदैछ, तर वातावरणीय जिम्मेवारीका मापदण्डहरू अझै संस्थागत भएको छैनन्।

नीति निर्माण तहमा डिजिटल प्रविधिको जलवायु असरसम्बन्धी बहस आवश्यक भइसकेको छ। विद्यालयदेखि विश्वविद्यालय, नीति निर्माणदेखि निजी क्षेत्रसम्म सबैले AI को फाइदा मात्र होइन, त्यसको दीर्घकालीन असर पनि मूल्याङ्कन गर्ने बानी बसाल्नुपर्छ। किनकि हामी आज जे प्रविधि प्रयोग गर्दैछौं, त्यसको असर केवल हाम्रो सुविधा मात्र होइन, भविष्यको वातावरणीय अवस्थासँग पनि गाँसिएको छ।

आणविक युद्धको बटन एआई (AI) को हातमा ? निर्णय क्षणमै सर्वनाश !

निष्कर्ष

एआईको वातावरणीय असर अब नजरअन्दाज गर्न नहुने चरणमा पुगेको छ। डिजिटल सहजता बढ्दै जाँदा वातावरणीय जिम्मेवारी पनि थपिँदैछ। अबको जिम्मेवारी हामी सबैको हो—स्मार्ट प्रयोग र सचेत निर्णय।