पर्वतारोहणको इतिहासमा नयाँ कीर्तिमान र बढ्दो चुनौती

काठमाडौँ, भाद्र ९ । विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा (Mount Everest) चढ्नु केवल व्यक्तिगत साहसको कुरा मात्र होइन, यो राष्ट्रको पहिचान, पर्यटन उद्योग र मानवीय क्षमतासँग पनि गहिरो सम्बन्ध राख्छ। सन् १९५३ मा सर एडमण्ड हिलारी (न्युजिल्यान्ड) र तेन्जिङ नोर्गे (नेपाल) ले पहिलो पटक शिखर चुमेदेखि, आजसम्म कुल १२,८८४ सफल आरोहण भइसकेका छन्, जसमा ७,२६९ फरक-फरक व्यक्तिहरूले चुचुरोमा पाइला राखेका छन्। तर, प्रश्न उठ्छ सगरमाथाको चुचुरोमा सबैभन्दा धेरै पटक पाइला राख्ने र सबैभन्दा धेरै व्यक्तिगत आरोही पठाउने कुन देशका नागरिक हुन्?

सगरमाथाको आत्मा नेपालीको हातमा: शेर्पा समुदायको अतुलनीय योगदान

पछिल्लो तथ्याङ्क (डिसेम्बर २०२४ सम्मको हिमालयन डाटाबेसको रिपोर्ट अनुसार) अनुसार, १,९९८ सफल आरोहणका साथ नेपाली आरोहीहरू अग्रस्थानमा छन्। यो संख्या विश्वकै सबैभन्दा ठूलो हो। नेपाल अगाडि हुनुको मुख्य कारण यहाँका शेर्पा समुदाय हुन्, जसले केवल आफ्नै गौरव बढाएका छैनन्, अन्तर्राष्ट्रिय आरोहीहरूको सफलतामा समेत आधारस्तम्भको भूमिका खेलेका छन्। प्रत्येक आरोहणमा उनीहरूले बाटो बनाउने, डोरी टाँग्ने, सामान बोक्ने र क्लाइम्बरहरूको सुरक्षा गर्ने जस्ता महत्त्वपूर्ण कामहरू गर्छन्। सन् २०२४ को क्लाइम्बिङ सिजनमा मात्रै सगरमाथामा ८६१ सफल आरोहण भएका थिए।

अमेरिका दोस्रो, चीन र भारतको प्रतिस्पर्धा

नेपालपछि अमेरिका ८३१ सफल आरोहण सहित दोस्रो स्थानमा छ। तेस्रो स्थानमा चीन ६३० सफल आरोहणका साथ रहेको छ, जबकि भारत ५६१ आरोहण सहित चौथो स्थानमा छ। यसले छिमेकी देशहरूको हिमालप्रतिको आकर्षण र चुनौती सामना गर्ने तयारी निकै बलियो रहेको देखाउँछ।

अन्य देशहरू: शीर्ष १० मा युरोपदेखि अष्ट्रेलियासम्म

विश्वका अन्य देशहरूमध्ये बेलायत (४४५) पाँचौँ स्थानमा छ। युरोप, एसिया र उत्तरी अमेरिकाका आरोहीहरूले सगरमाथामा आफ्नो उपस्थिति बलियो बनाएका छन्। जापान (२१९), रसिया (२०९), क्यानडा (१५६), फ्रान्स (१४४) र अस्ट्रेलिया (१३३) क्रमशः शीर्ष १० मा पर्छन्। यी तथ्याङ्कहरूले विश्वभरका नागरिकहरूमा हिमाल आरोहणको बढ्दो क्रेजलाई पुष्टि गर्छन्।

शीर्ष १० देश : सगरमाथा आरोहण गर्नेहरूको संख्या (डिसेम्बर २०२४ सम्म)

महिला आरोहीहरूको योगदान र बढ्दो सहभागिता

सगरमाथा केवल पुरुषहरूको साहसिक गन्तव्य मात्र होइन। सन् १९७५ मा जुनको ताबेई (जापान) पहिलो महिला बनेकी थिइन् जसले शिखर चुमिन्। नेपालकी पासाङ ल्हामु शेर्पा १९९३ मा सगरमाथा चुम्ने पहिलो नेपाली महिला बनेकी थिइन्। हाल, ९६२ भन्दा बढी महिला आरोहीहरूले सगरमाथाको चुचुरोमा पाइला राखिसकेका छन्। यसले पर्वतारोहणमा महिला सहभागिता निरन्तर बढ्दो क्रममा रहेको देखाउँछ।

असाधारण कीर्तिमान र विश्व रेकर्डहरू

सगरमाथा आरोहणमा केही व्यक्तिहरूले असाधारण कीर्तिमान राखेका छन्। डिसेम्बर २०२४ को तथ्याङ्क अनुसार, कामी रीता शेर्पा ले हालसम्म ३० पटक आरोहण गरेर विश्व रेकर्ड कायम गरेका छन्। उनी मात्र होइन, धेरै नेपाली शेर्पाहरूले पटक-पटक आरोहण गरेर आफ्नो अतुलनीय क्षमता र व्यावसायिकता प्रमाणित गरेका छन्। यसले केवल व्यक्तिगत साहस मात्र होइन, नेपाली गाइडहरूको अतुलनीय क्षमताको प्रतीक पनि हो।

अर्थतन्त्र र पर्यटनमा प्रभाव

सगरमाथा आरोहण नेपालका लागि ठूलो आर्थिक स्रोत पनि हो। आरोहण अनुमति (Permit) शुल्कबाट नेपाल सरकारले वार्षिक करोडौँ रुपैयाँ आम्दानी गर्छ। सन् २०२३ मा मात्रै ४७९ वटा परमिट जारी गरिएको थियो, जुन सगरमाथाको इतिहासमा सबैभन्दा धेरै थियो। यो आयले नेपालमा पर्यटन र स्थानीय रोजगारीमा ठूलो योगदान पुर्‍याएको छ।

अब फोनमै बाढी पूर्वसूचना : विभागले सुरु गर्दै ‘भ्वाइस कल’

आरोहणका चुनौतीहरू र आलोचना

सफलतासँगै आरोहणका अनेक चुनौती पनि बढिरहेका छन्।

– भीडभाड: प्रत्येक सिजनमा सयौँ आरोही एकै पटक चढ्दा ट्राफिक जामको समस्या बढ्छ।

– फोहोर व्यवस्थापन: अक्सिजन सिलिन्डरदेखि प्लास्टिकसम्मको अवशेषले वातावरणमा असर गर्छ।

– जोखिम: प्रत्येक वर्ष आरोहणमा जीवन गुमाउनेहरूको संख्या पनि चिन्ताजनक छ।

– अनावश्यक जोखिम: हालै केही आरोहीहरूले बिना पर्याप्त तालिम र तयारी आरोहण गर्दा दुर्घटनाको जोखिम बढेको विज्ञहरूको भनाइ छ।

यसलाई सम्बोधन गर्न विशेषज्ञहरूले अब सुरक्षित आरोहण, वातावरणीय संरक्षण र व्यवस्थापनलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्नेमा जोड दिएका छन्।

प्रेरणादायी दृष्टिकोण

सगरमाथा केवल नेपालकै गौरव होइन, यो विश्वकै साझा सम्पदा हो। यसले राष्ट्रबीचको सम्बन्धलाई जोड्छ, साहस, धैर्य र मानवीय क्षमताको सीमा कस्तो हुन्छ भन्ने देखाउँछ, र नागरिकलाई प्रकृतिसँग सन्तुलित जीवन बिताउन प्रेरित गर्छ।

पछिल्लो तथ्याङ्कले फेरि पुष्टि गर्छ- सगरमाथाको आत्मा अझै नेपालीकै हातमा छ। यहाँका शेर्पा गाइडहरूको निरन्तर सहयोग र समर्पण बिना यो शिखर चुम्न असम्भव प्रायः छ। तर साथसाथै, सगरमाथाले दिने सन्देश स्पष्ट छ- साहस, सहयोग र संरक्षण बिना कुनै शिखर चुम्न सकिँदैन।

स्रोत(source): The Himalayan Database